حواس پنج گانه

حواس پنجگانه از نظر فلسفه اشراق

برای انسان وسایر حیوانات کاملا پنج حس افریده شده است. حیوانات کامله از لحاض اوضاع و احوال بدنی دارای کمالند. در برابر حیوانات ناقصه است که از لحاظ احساس و حواس مختلفند مثلا موش کور فاقد حس باصره است و برخی دیگر حیوانات فاقد حس بویایی و شنوایی اند. البته این مطلب محقق نشده زیرا ممکن است حیوانات فاقد این قبیل حواس نباشند و شاید این حواس در آنها بسیار ضعیف باشد و از این رو گمان کرده اند که فاقد حس یا فلان حس اند.

از جمله ی این حواس قوه لمس یا لامسه یا بساوایی است که عبارت است از قوه ای که عضو ان(سطح) تمام بدن است.به عبارت دیگر در تمام بدن پراکنده است. حامل این قوت منشا احساس ساییدنی ها و نیز منشا احساس حرارت و برودت و جزء ان است.

مدرکات لمسی عبارت از کیفیات چهارگانه نخستین(رطوبت و یبوست وحرارت وبرودت) به اضافه سبکی و سنگینی و تری و زبری وسختی و چسبندگی است.

از جمله قوت های ظاهری قوت چشایی است که واقع در عصب مفروش در جرم زبان است که به واسطه ی ان مزه ها احساس می شود. نیز قوه ی بوییای که قوت ان واقع در دو برامدگی بینی است که شبیه به دو سر پستان است. همچنین قوه ی شنوایی است که عضو ان عصب مفروش در سطح باطنی صماغ است که اصوات به واسطه ی ان شنیده می  شود و این به جهت میانجی تموج هوا است که حاصل از قرع یعنی کوبیدگی سخت یا برکندن شدید است.

علاوه بر حواس ظاهری حواس باطنی هم وجود دارد که عبارتند از:(قوه ی اول )حس مشترک که قوه ی ان در مقدم تجویف اول از دماغ است که همه ی صور محسوسات در ان موطن گرد ایند.قوه ی دوم خیال است که واقع در اخر تجویف اول از دماغ است که ان را خزانه ی حس مشترک هم می دانند که هنگامی که صور حسیه از حس مشترک بیرون رفته و بنهان شد در خیال مستقر می شود. سومین قوه ی وهم است که واقع در اواسط از دماغ است. به وسیله ی این قوت از طریق معانی نا محسوس بر امور محسوسه حکم می شود و همی ن قوت است که همیشه با عقل در نزاع است زیرا این قوت جرمانی است و به قضاوت ها و ادراکات عقلی اعتقادی ندارد.چهارمین قوه ی متخیله است که عبارت از قوه ای است واقع در تجویف اوسط دماغ (همانطور که وهم هم در تجویف اوسط دماغ است) کار این قوت را اگر وهم به کار داردمتخیله گویند و اگر عقل به کار گیرند مفکره نامندو به واسطه ی همین قوت است که علوم و صنعت ها استنباط می شود.

پنجمین قوه ی ذاکره است که حافظه هم می نامند و ان قوه ای است واقع در تجویف اخیر دماغ و ان عبارت از خزانه ی احکام وهمیه و تخیله است.